Prawidłowe żywienie jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych warunkujących dobry stan zdrowia dziecka, jego zdolność uczenia się, aktywność ruchową, psychiczną oraz zachowania emocjonalne. Niestety, w okresie wieku rozwojowego coraz częściej dochodzi do powstawania nadwagi i otyłości. Dlaczego, kto za nią odpowiada, a przede wszystkim: jak radzić sobie z nadwagą i otyłością w okresie dzieciństwa i jak jej zapobiegać?
W okresie wieku rozwojowego coraz częściej dochodzi do powstawania nadwagi i otyłości. Stanowi to istotny problem z tego względu, iż w okresie wczesnego dzieciństwa nadwaga i otyłość związana jest ze wzrostem ilości adipocytów, czyli komórek tłuszczowych, a nie tylko ze zwiększeniem ich objętości (jak ma to miejsce u dotkniętych otyłością dorosłych). W przyszłości nie jest możliwa ich utrata. Chudnięcie oznacza zmniejszenie objętości komórek tłuszczowych. Im większa ilość adipocytów w organizmie, tym większa tendencja do nadwagi i otyłości. Jeśli otyłość jest nabyta już w okresie dzieciństwa, to kuracja odchudzająca jest znacznie trudniejsza. Dlatego utrzymanie prawidłowej masy ciała u dzieci jest szczególnie ważne.
Przy odchudzaniu dziecka należy pamiętać, że z jednej strony konieczne jest ograniczenie kaloryczności diety, ale z drugiej strony pożywienie powinno dostarczyć wszystkich składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu. Zbyt drastyczne ograniczenia dietetyczne u dzieci mogą prowadzić do niedoborów składników odżywczych i ewentualnych zaburzeń rozwoju.
CZY TO PRAWDA, ŻE...?
"To z powodu grubych kości"
Niekoniecznie. Owszem, małe dzieci mają więcej tkanki tłuszczowej, ale tracą ją systematycznie. W 2-3. roku życia ich sylwetka smukleje. Obiektywną metodą oceny wagi są siatki centylowe. Norma jest szeroka i mieszczą się w niej zarówno dzieci drobne, jak i te potężniejsze. Jeśli maluch wydaje się "przy kości", ale je zdrowo, lubi ruch i rozwija się harmonijnie - oscyluje zawsze wokół tego samego kanału centylowego, najpewniej nie jest otyły, tylko ma mocną budowę. Jeśli zaś dziecko waży ponad normę dla jego wieku i wzrostu, a przy tym odżywia się nieprawidłowo i mało rusza, zalecana jest konsultacja specjalistyczna.
"Wyrośnie z tego"
Nieprawda. Jeśli przyczyną otyłości kilkulatka są błędy dietetyczne i brak aktywności fizycznej lub - rzadziej - niewykryta choroba, nie możemy liczyć na to, że z czasem problem rozwiąże się sam. Przy niewielkiej nadwadze wystarczy wyeliminować błędy żywieniowe (małych dzieci nie odchudzamy), a w ciągu kilku miesięcy maluch "dorośnie" do swojej wagi. Jeśli nadal będziemy dbali o to, by zdrowo jadał i dużo się ruszał, przestanie tyć. Jeśli powód jest poważniejszy, konieczny będzie stały nadzór lekarski, by utrzymać chorobę, np. cukrzycę dziecięcą, w ryzach.
"Dzieci szybko chudną"
Nieprawda. U podstaw leczenia otyłości leży zmiana nawyków i trybu życia, najlepiej całej rodziny. Nie da się tego zrobić w tydzień. Nauka zasad zdrowego żywienia trwa długo, wymaga dużej cierpliwości i na efekty zwykle trzeba poczekać. Rewolucja w jadłospisie i planie codziennych zajęć wywraca świat dziecka do góry nogami. Zamiast trzech godzin przed telewizorem - gra w piłkę, a w miejsce batona - jabłko. Dziecku trudno zaakceptować zmiany, toteż odchudzanie musi przebiegać stopniowo, pod kontrolą pediatry i dietetyka, a czasem także psychologa.
"To wina genów"
Niekoniecznie. Rzeczywiście, dziedziczymy po rodzicach pewien typ sylwetki i metabolizmu. Niektóre dzieci pochłaniają nieprawdopodobne ilości jedzenia i są nadal szczupłe, bo ich metabolizm działa szybko, a inne łatwo przybierają na wadze. Te rodzinne obciążenia to nie tylko geny, ale w równym stopniu nawyki, jakim folgujemy. Trudno mieć szczupłe dziecko w rodzinie, w której je się dużo i niezdrowo.
"To wina dziecka"
Nieprawda. Odpowiedzialność za sposób odżywiania się dziecka i za brak okazji do ruchu ponoszą rodzice. Bardzo łatwo utrwalić w maluchu nawyk sięgania po słodycze, jeśli nagradzamy, pocieszamy albo przekupujemy smakołykami. To od dorosłych zależy, jak często dziecko je frytki i hamburgery. Wszak przykład idzie z góry. Jeśli rodzice nie jadają warzyw i owoców, trudno się dziwić, że dziecko postępuje tak samo.
ZASADY, KTÓRE POMOGĄ WALCZYĆ Z NADWAGĄ
1. Posiłki - regularne, częste, ale mniejsze porcje, ponadto urozmaicone. Błędem jest za mała liczba posiłków spożywanych w ciągu dnia, w tym nie spożywanie pierwszego śniadania – szczególnie groźne dla zdrowia dzieci i młodzieży. Niech na talerzu często goszczą warzywa, grube kasze, ciemne pieczywo, razowe makarony i owoce (uważać należy na banany i winogrona). Niezbędne są ryby, drób, chude mięso i nabiał oraz jaja. Smażenie zastąpmy pieczeniem i gotowaniem.
2. Podjadanie między posiłkami, "dopijanie" słodkimi sokami i napojami - absolutnie zabronione! W to miejsce lepiej podać wodę, bo otyłe dzieci piją jej za mało.
3. Rozpoznawanie oznak głodu i sytości - trzeba malca tego nauczyć, by nie jadł bezmyślnie.
4. Słodycze, słodkie napoje, chipsy - lepiej ich w ogóle nie kupować.
__________
POWIKŁANIA OTYŁOŚCI U DZIECI I MŁODZIEŻY
Otyłość jest stanem przyczyniającym się do rozwoju wielu problemów zdrowotnych. Wielu otyłych dzieci dotyczą:
- nieprawidłowości przeciążeniowe w układzie kostno-stawowym (np. deformacje szkieletu, zmiany w stawach, głównie biodrowych i kolanowych oraz szkieletu),
- zaburzenia gospodarki lipidowej (wzrost stężenia trójglicerydów, wolnych kwasów tłuszczowych, hipercholesterolemia), które stanowią czynniki ryzyka miażdżycy naczyń krwionośnych,
- upośledzona tolerancja glukozy, która może prowadzić do cukrzycy typu drugiego (dawniej zwanej cukrzycą dorosłych),
- ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego,
- zaburzenia w sferze emocjonalnej; u około 10% dzieci i młodzieży stwierdza się depresję spowodowaną głównie zaniżoną samooceną i brakiem poczucia własnej wartości.
POSTĘPOWANIE TERAPEUTYCZNE W OTYŁOŚCI PROSTEJ
U otyłych dzieci i młodzieży terapia ma na celu zmianę modelu żywieniowego, bez stosowania farmakoterapii. Skuteczne leczenie otyłości u dzieci powinno być efektem skorelowanych działań całego zespołu specjalistów – dietetyka, pediatry, psychologa, rehabilitanta, a często i endokrynologa-pediatry.
U dzieci do 7. roku życia nie zaleca się ograniczeń kalorycznych, a modyfikacja diety polega na zmniejszeniu zawartości tłuszczu w potrawach i jednoczesnym zwiększeniu udziału warzyw, owoców i produktów zbożowych z tzw. pełnego ziarna (kasze, chleb razowy), czyli produktów o wysokiej zwartości błonnika. Posiłki powinny być regularne, a między nimi dziecko nie może „podjadać” (zwłaszcza produktów wysokokalorycznych). U dzieci powyżej 7 lat i młodzieży stosuje się dietę ubogokaloryczną, ale zbilansowaną pod względem podaży poszczególnych składników pokarmowych. U starszych nastolatków dopuszcza się stosowanie naturalnych preparatów ziołowych, które nie odchudzają, lecz usprawniają metabolizm. Niezwykle istotne są działania edukacyjne, mające na celu dążenie do zmiany niekorzystnych nawyków. W przypadku młodszych dzieci edukacja ta musi obejmować także rodziców.
Wszyscy młodzi pacjenci muszą mieć świadomość, że terapia ta jest stosowana dla ich dobra. Comiesięczny pomiar masy ciała mobilizuje dziecko do trzymania się zaleceń dietetycznych, które są dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta. Obniżanie masy ciała powinno być stopniowe i systematyczne.
Sportowy